Fylgst er með virkni jarðhita á yfirborði á Hengilssvæðinu sem getur breyst náttúrulega en einnig vegna jarðvarmavinnslu. Engin ákveðin leið er til að greina vel á milli hvort um náttúrulegar breytingar er að ræða eða af mannavöldum en þó er reynt að leggja mat á það með hliðsjón af aðstæðum hverju sinni. Breytingar á yfirborðsvirkni hófust til dæmis í Hverahlíð eftir að holur voru boraðar þar og því hægt að leiða að því líkum að breytingarnar tengist nýtingu jarðhitans á svæðinu, sjá kort að neðan.

Orkuvinnsla á Nesjavöllum og Hellisheiði/Hverahlíð

Árið 2022 var orkuvinnsla á Nesjavöllum og á Hellisheiði í samræmi við nýtingarleyfi og markmið Orku náttúrunnar. Undanfarin ár hefur viðhald vinnslugetu virkjananna á Hengilssvæðinu verið eitt af mikilvægustu verkefnum fyrirtækisins. Komið hefur í ljós að vinnsluþéttleiki er of mikil á hluta vinnusvæðanna, þrýstiniðurdráttur er metinn varhugaverður Hverahlíð og neikvæð áhrif af niðurdælingu eru innan svæðis á Hellisheiði, sjá viðauka.

Í júní 2022 samþykkti Alþingi þingsályktun um uppfærða flokkun virkjunarkosta og eru jarðhitasvæðið Meitlar, Hverahlíð II og Þverárdalur sem öll eru svæði í Henglinum, skilgreind í nýtingarflokki. Þrátt fyrir að nýjar virkjanir séu ekki á döfinni á Hengilssvæðinu er fyrirsjáanlegt að stækka þarf núverandi vinnslusvæði ef tryggja á nægt framboð á heitu vatni á höfuðborgarsvæðinu og viðhalda fullri vinnslu fyrir heitt vatn og rafmagn í Hellisheiðarvirkjun og í Nesjavallavirkjun til lengri tíma. Forrannsóknir á mögulegum vinnslusvæðum eru hafnar til að undirbyggja leyfisveitingar og faglega ákvarðanatöku um framtíðarsýn orkuöflunar og til að tryggja ábyrga nýtingu jarðhitaauðlindarinnar. Formlegt ferli mats á umhverfisáhrifum og skipulags vegna rannsóknarborana í Meitlum mun hefjast í janúar 2023.

OR samstæðan leggur áherslu á að hagnýting auðlinda sé með eins ábyrgum hætti og mögulegt er.

Losun jarðhitavatns á Nesjavöllum og Hellisheiði/Hverahlíð

Jarðhitavatni er dælt niður við Nesjavallavirkjun og Hellisheiðarvirkjun til að vernda yfirborðsvatn og grunnvatn því það er heitara en grunnvatn og með aðra efnasamsetningu. Annað markmið er að stýra niðurdælingu þannig að hún styðji við þrýsting í jarðhitageyminum sem stuðlar að ábyrgari nýtingu auðlindarinnar. Niðurdælingargeta er fyrir allt skiljuvatn frá báðum virkjunum. Í þeim tilfellum sem jarðhitavatn fer á yfirborð eru truflanir í rekstri sem valda því að ekki er hægt að dæla öllu niður.

Undanfarin ár hefur verið unnið að mörgum rannsóknar- og þróunarverkefnum til að uppfylla kröfur um niðurdælingu á Nesjavöllum og Hellisheiði með nokkrum árangri, sjá yfirlit í viðauka.

Á Nesjavöllum var árið 2022 tæplega 78% af jarðhitavökva sem tekinn var úr jarðhitageyminum dælt í niðurdælingarholur, þar af tæplega 10% í jarðhitageyminn. Uppbygging í niðurdælingarveitu við virkjunina undanfarin ár leiddi til þess að losun jarðhitavatns hefur undanfarin ár verið í sögulegu lágmarki, sjá nánar í viðauka.

Þrátt fyrir árangur í niðurdælingarveitu Nesjavallavirkjunar fylgir jarðhitavinnslunni töluverð losun upphitaðs grunnvatns á yfirborð, sjá línurit að neðan. Eftirlit með grunnvatni með síritandi hitamælingum í borholum og lindum og sýnatöku hefur verið í gangi frá því virkjunin var gangsett árið 1990. Niðurstöður þessara mælinga benda ekki til að hitastig grunnvatns sé að lækka á svæðinu þrátt fyrir minni losun. Ástæður þess eru ekki alveg ljósar á þessum tímapunkti en vísbendingar eru um að heitara niðurdælingavatn eftir að niðurdælingarveitan var byggð upp sé að skila sér í auknum mæli í grunnvatn þó svo að magn jarðhitavatns í yfirborðslosun hafi minnkað. Áfram er unnið að uppbyggingu djúpar niðurdælingar og næsti áfangi er að hefja niðurdælingu í nýja holu vorið 2023. Reiknað er með að holan taki við um 30% af jarðhitavatni Nesjvallavirkjunar.

Ný niðurdælingarhola verður boruð 2024 og þá er áætlað að djúp niðurdæling verði á a.m.k. 60% jarðhitavatnsins frá virkjuninni. Blöndun jarðhitavatns við hitaveituvatn á höfuðborgarsvæðinu er áætluð 2026 og standa væntingar til þess að þannig verði komið í veg fyrir blöndun jarðhitavatns í grunnvatn.

Á Hellisheiði fóru árið 2022 rúmlega 68% af jarðhitavökva sem tekinn var upp úr jarðhitageyminum (skiljuvatn og þéttivatn) í niðurdælingu. Það þéttivatn (þétt hrein gufa) sem ekki fór í niðurdælingu gufaði upp í kæliturnum eða var losað í grunnar niðurdælingarholur. Rúmlega 1,1% jarðhitavökvans fór á yfirfall niðurdælingarveitu vegna skipulagðra eða óvæntra atvika í rekstri og var þessi losun í lágmarki, sjá nánar í viðauka.

Meira jarðhitavatn til höfuðborgarsvæðisins

Sumarið 2022 fékk allt höfuðborgarsvæðið heitt vatn frá jarðvarmavirkjunum og stóðu þessi vatnsskipti yfir í lengri tíma en gert hefur verið áður. Rannsóknir sem snúa að sameiningu hitaveitukerfis höfuðborgarsvæðisins þannig að unnt sé að blanda saman lághitavatni og heitu vatni frá virkjunum án myndunar útfellinga lofa góðu. Verkefnið mun gjörbreyta rekstrarfyrirkomulagi hitaveitunnar og varmaframleiðslu virkjana þar sem stefnt er að því til frambúðar að minnka sumarvinnslu úr lághitasvæðunum og nýta betur þann varma sem framleiddur er í virkjunum. Árið 2022 var töluverð áskorun hvað varðar yfirborðslosun á Nesjavöllum vegna óvæntra bilana og vandræða í viðhaldsverkefnum hjá bæði Veitum og Orku náttúrunnar. Þrátt fyrir það tókst að halda losun innan markmiða ON um varmalosun á yfirborð.

Áhrif losunar jarðhitavatns á lífríki í Þorsteinsvík

Fylgst hefur verið með lífríki í Þorsteinsvík við Þingvallavatn frá því áður en Nesjavallavirkjun var reist. Niðurstöður mælinga Náttúrufræðistofu Kópavogs sýna að snefilefni í jarðhitavatni frá virkjuninni sem helst hafa verið talin hafa neikvæð áhrif á lífríki benda ekki til tölfræðilegar marktækrar aukningar í umhverfinu.

Áfram verður unnið að greiningum á stöðu grunnvatns á Nesjavöllum þannig að Orka náttúrunnar nái markmiðum sínum um að minnka umhverfisáhrif Nesjavallavirkjunar.

Skjálftavirkni

Niðurdæling jarðhitavatns, einkum á Húsmúlasvæðinu, en einnig sprengingar í tengslum við jarðfræðirannsóknir og boranir á háhitasvæðum geta valdið skjálftavirkni, svokallaðri örvaðri skjálftavirkni eða gikkskjálftum. Orka náttúrunna vinnur eftir verklagi sem miðar að því að lágmarka hættu á örvuðum jarðskjálftum á og við Hengilinn.

Markmið samstæðu OR um að jarðskjálftar sem hugsanlega tengjast niðurdælingu á jarðhitavatni valdi sem minnstum óþægindum og valdi ekki tjóni var uppfyllt. Árið 2022 urðu engir skjálftar að stærð 3 eða stærri á niðurdælingarsvæðum virkjana Orku náttúrunnar. Hinsvegar urðu tveir skjálftar að stærð 3,2 á vinnslusvæði Orku náttúrunnar við Hverahlíð, annar í febrúar og hinn í nóvember, sjá viðauka. Líklegt er talið að þeir tengist vinnslunni á svæðinu. Skjálfti að stærð 4,9 var við Stóra Meitil en hann var á um 8 km dýpi og því er talið að hann sé ekki tengdur starfsemi á svæðinu. Engar tilkynningar voru sendar til skjálftavaktar Veðurstofu Íslands og Almannavarnadeildar ríkislögreglustjóra vegna breytinga á niðurdælingu árið 2022. Sendar voru út fréttatilkynningar til að kynna stöðu mála.